Türkiye’de Siyasal Partilerin Ortaya Çıkışı

Türkiye siyasi partilerin tarihi II. Meşrutiyet dönemine kadar uzanır.

 

23 Temmuz 1908’de padişah II. Abdülhamit’in hürriyeti ilan ettiğini açıklamasıyla başlayan ve aslında 1876 Anayasası’nın yeniden ilanı anlamına gelen II. Meşrutiyet ile birlikte siyasi partilerin kurulması cemiyet kurma hürriyeti kapsamında yasallaşır.

 

Ardından II. Meşrutiyet döneminde yapılan 1908 ve 1912 seçimleri, siyasal birer cemiyet olarak işlev gören birtakım oluşumların (İttihat ve Terakki gibi) siyasal partilere dönüşmesine vesile olur.

 

Türkçülük ideolojisine dayanan ve sivil-asker yönetici elitin bel kemiğini oluşturduğu İttihat ve Terakki Fırkası bu dönemin en önemli siyasal partisidir.

 

Yine bu dönemde İttihat ve Terakki Fırkası karşısında muhalefetin öncülüğünü üstelenen ve 21 Kasım 1911’de kurulan Hürriyet ve İtilaf Fırkası da bir diğer önemli siyasal partidir.

 

Bu partiyi oluşturan insanları temelde bir araya getiren şey İttihat ve Terakki aleyhtarlığı olsa da, bu siyasal partinin de dayandığı birtakım temel ilkeler vardır. Bunlar: Osmanlıcılık, Adem-i Merkeziyetçilik(Yerinden Yönetim) ve Teşebbüs-ü Şahsi yani bireyciliktir.

 

Bu partiler, imparatorluğun çöküşüyle birlikte yok olmuş olsalar da, siyasal düşünce düzeyinde Cumhuriyet döneminde de etkili olmaya devam etmişlerdir.

 

Cumhuriyet döneminin ilk siyasal partisi, 9 Eylül 1923’te kurulan “Halk Fırkası” dır.

 

Bu fırka asıl itibariyle Kurtuluş Savaşı’nın öncülüğünü üstlenmiş olan Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin partileşmesi ile kurulmuştur. Yani CHP’nin kökeni Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyetine dayanmaktadır.

 

Halk Fırkası kurulduktan bir yıl sonra yani 1924’te Cumhuriyet Halk Fırkası adını almış; 1931 yılından itibaren ise Cumhuriyet Halk Partisi olmuştur.

 

Cumhuriyet Halk Partisi, cumhuriyetin ana partisi olarak değerlendirilebilir. Zira, muhalifleri de dahil olmak üzere, ondan sonra kurulan bütün partiler CHP içerisinden koparak kurulmuşlardır.

 

CHP, 1923-45 arası dönemde bazı istisnalar dışında tek parti olarak varlığını sürdürmüştür. Bu istisnalardan ilki 1924 yılında kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, ikincisi ise 1930 yılında kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’dır.

 

Kısa ömürlü olan bu partilerin dışında Türkiye’de çok partili hayata asıl geçiş, 1945 yılında başarılmıştır.

 

1946 yılında ilk çok partili seçim yapılmış, CHP’nin iktidarı devretmesi ise bundan sonraki seçimlerde yani 1950 yılında Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle olmuştur.

Görüş ve Önerileriniz İçin