Rusya’da Çarlık Rejimi, Birinci Dünya Savaşı devam ederken patlak veren 1917 Rus Devrimi sonucunda yıkılmış ve yerine Sovyetler Birliği kurulmuştur.
Devrim sonrasında batılı kapitalist ülkelerle savaş durumunda bulunan Türkiye’yle iyi ilişkiler kurmaya karar veren Sovyet Rusya, 1920 Ekiminde Ankara’ya bir elçi göndermiş, buna karşılık olarak TBMM’de Ali Fuat Cebesoy’u aynı yılın Aralık ayında büyükelçi olarak Moskova’ya göndermiştir.
Bu gelişmelerin bir sonucu olarak Türkiye ve Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921’de Moskova’da bir Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması imzalanmıştır. 11 Ocak 1921’deki Birinci İnönü Zaferi’nin kazanılması, bu antlaşmanın imzalanmasında önemli bir etkendir. Bu nedenle Moskova Antlaşması’nın imzalanması, Birinci İnönü Zaferinin bir sonucu olarak değerlendirilir.
;
TBMM adına Moskova Büyükelçimiz Ali Fuat Paşa tarafından imzalanan bu antlaşmanın önemli maddeleri şunlardır:
- Osmanlı ile Çarlık Rusya arasında imzalanmış olan antlaşmalar geçersiz sayılacaktır,
- Sovyetler Birliği, Misak-ı Milli’yi tanıyacaktır,
- İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğeri de kabul etmeyecektir,
- Sovyetler Birliği, TBMM, Gürcistan ve Ermenistan arasında imzalanmış olan antlaşmalara göre belirlenen sınırları, Batum’un Gürcistan’a verilmesi şartıyla kabul edecektir.
- Sovyetler Birliği Kapitülasyonların kaldırılmış olduğunu kabul edecektir,
- İki ülke arasındaki ilişkileri güçlendirmek için ekonomik ve siyasi çeşitli işbirliği antlaşmaları yapılacaktır.
Moskova Antlaşması’nın sonuçları ise kısaca şunlardır:
- Moskova Antlaşması, TBMM hükümeti açısından oldukça önemli bir diplomatik zaferdir. Bu antlaşma sayesinde ilk defa bir büyük devlet, TBMM hükümetini tanımıştır.
- TBMM, bu antlaşma sayesinde İtilaf Devletleri’ne karşı yürüttüğü savaşta, Sovyetler Birliğinin hem politik hem de silah ve cephane gibi askeri, mali desteğini sağlamıştır.
- Doğu Cephesi güvenlik altına alınmıştır.
Görüldüğü gibi Moskova Antlaşması sonucunda Türkiye’nin Doğu Sınırı büyük ölçüde kesinleşmiş, Sovyet Rusya’dan alınan politik, mali ve askeri yardım Milli Mücadele’nin başarıya ulaşmasında önemli bir rol oynamış ve aynı zamanda büyük bir devlet tarafından tanınan ve desteklenen TBMM hükümeti büyük bir itibar kazanmıştır.
Moskova Antlaşması’nın Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’a ilişkin olan özellikle sınır konusundaki maddeleri, 13 Kasım 1921’de bu ülkelerle imzalanan Kars Antlaşması’yla teyit edilmiştir.