İÇİNDEKİLER
Birinci Dünya Savaşı’nın Genel Özellikleri
Birinci Dünya Savaşı Neden Çıktı? sorusuna cevap verebilmek için Birinci Dünya Savaşı’nın nedenlerini incelemek gerekir. Birinci Dünya Savaşı,
- Milyonlarca insanın ölümüne veya sakatlanmasına,
- Çok büyük maddi hasarların ortaya çıkmasına,
- Büyük İmparatorlukların parçalanmasına ve birçok yeni devletin ortaya çıkmasına neden olan ve tüm dünyayı ekonomik, siyasal ve toplumsal açıdan derinde etkileyen bir olaydır.
Tarih boyunca dört yıldan daha uzun süre devam eden ve dünya çapında etkiler doğuran birçok savaş olsa da Birinci Dünya Savaşına kadar dünyayı topyekün etkileyen başka bir savaş olmadı. Savaşın bu topyekün etkisi, ilk etapta hiç kimse tarafından tahmin edilemedi. Ancak Birinci Dünya Savaşı süreç ilerledikçe giderek denetimi olanaksız ve sonuçları hesaplanamayacak bir savaş haline geldi.
Birinci Dünya Savaşı görünürde her ne kadar Saraybosna’yı ziyaret eden Avusturya-Macaristan veliahdı Ferdinand’ın bir Sırp tarafından öldürülmesiyle başlasa da, savaşın altında yatan nedenler çok daha uzun vadeli temellere dayanmaktaydı.
Ünlü askeri tarihçi Basil Liddell Hart’ın deyimiyle:
“Avrupa’nın patlamaya hazır hale gelmesi 50 yıl, patlaması ise 5 gün sürmüştü.”
Birinci Dünya Savaşı’nın Nedenleri
1.) Birinci Dünya Savaşı’nın nedenlerinden ilki Sanayi Devrimi’dir. Sanayi Devrimi ile birlikte büyük devletlerin “ham madde” ve “pazar” arayışına yönelmesi, bu devletler arasındaki “sömürgecilik” yarışını hızlandırdı. Sömürgecilik yarışına katılan bu devletler, birbirlerine üstünlük sağlamak adına hem sanayilerini geliştirdiler hem de hızla silahlandılar.
2.) Birinci Dünya Savaşının nedenlerinden bir diğeri ise Fransız İhtilali’dir. Fransız İhtilalinin bir sonucu olarak ortaya çıkan “milliyetçilik” düşüncesi, çok uluslu devletlerin içerisinde yaşayan azınlıkların isyan etmelerine neden oldu. Osmanlı Devleti, Avusturya-Macaristan imparatorluğu ile birlikte bu isyanlardan en fazla etkilenen devletti.
3.) Almanya’nın sömürge yarışına geç girmiş olması da Birinci Dünya Savaşı’nın bir diğer önemli nedenidir. Çünkü siyasal birliğini geç tamamlamış olan Almanya, gelişen sanayisi için ham madde ve pazar arayışı içine girdi. Bu noktada Almanya, bir yandan İngiltere’nin sömürgelerine göz dikerken diğer yandan zengin bir kömür havzası olan Alsas-Loren bölgesini Fransa’nın elinde aldı. Fransa bu bölgeyi geri alabilmek için İngiltere ile yakınlaştı.
4.) Siyasal birliğini geç tamamlayan bir başka devlet olan İtalya ise Kuzey Afrika ve Doğu Akdeniz’de yayılmaya çalıştı. İtalya ve Almanya’nın giriştiği bu sömürge arayışı dönemin en büyük sömürge imparatorluğu olan İngiltere’yi endişelendirdi. Bu gelişmeler üzerine İngiltere, Uzak Doğu’daki sömürgelerine giden deniz yolunun güvenliği için Mısır’ı işgal etti. Alman tehdidine karşı Rusya ile yakınlaştı.
5.) Uyguladığı siyasetle I. Dünya Savaşı’nın nedenleri arasında sayabilecek olan bir başka devlet, Avusturya Macaristan İmparatorluğudur. Balkanlar ve Doğu Avrupa’da hâkimiyet kurmaya çalışan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, karşısında rakip olarak Rusya’yı buldu. Çünkü aynı bölge, Rusya’nın da yayılma sahasıydı. “Panslavizm” politikasıyla Balkanlardaki Slav kökenli ulusları Osmanlı Devleti’nden kopararak kendi hâkimiyeti altına almaya çalışan Rusya, Balkanlar üzerinden Akdeniz’e inmeye çalışıyordu.
6.) Savaşın en önemli nedenlerinden bir diğeri ise hiç şüphe yok ki, Osmanlı Mirası üzerinde yaşanan çatışmaydı. Bu çatışmanın literatürdeki ismi “Doğu Sorunu” olarak adlandırıldı. Osmanlı Devleti’nin Gerileme ve Dağılma döneminde Balkanlar ve Ortadoğu bölgesinde meydana gelen otorite boşluğu, Avrupalı devletlerin bu bölgeler üzerindeki egemenlik kurma düşüncelerini arttırdı. Balkanlarda Avusturya ve Rusya arasındaki güç mücadelesi, İngiltere’nin Hindistan’a giden yolları korumak istemesi ve Fransa’nın Suriye üzerinde birtakım kazanımlar elde etmek istemesi, Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasında etkili oldu.
Birinci Dünya Savaşı’nın Başlaması
Yukarıda özetlemeye çalıştığımız bu devletler arasında yaşanan gerginlik ve rekabet ortamı, çeşitli bloklaşmalara yol açtı.
Almanya’nın öncülüğünde Avusturya-Macaristan ve İtalya bir araya geldiler ve İttifak Devletleri blokunu oluşturdular. Diğer blok ise İngiltere’nin öncülüğünde Fransa ve Rusya’nın da bir araya gelmesiyle oluşan İtilaf Devletleri blokuydu.
20. yüzyılın başlarına gelindiğinde Avrupa’da siyasi ortam oldukça gergindi ve gelecekteki savaşın oluşması için bütün şartla olgunlaşmıştı. Bu gergin atmosferde, Saraybosna’yı ziyaret eden Avusturya-Macaristan veliahdı Ferdinand’ın bir Sırp tarafından öldürülmesi sadece savaşın bahanesi ve görünen sebebi oldu.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, suikasttan sorumlu tuttuğu Sırbistan’a 28 Temmuz 1914’te savaş açtı. Kısa süre içerisinde bu savaşa diğer Avrupalı devletler de katıldılar. Böylece I. Dünya Savaşı başlamış oldu.
Savaş başladıktan sonra yaşanan önemli bir gelişme, Anadolu’dan toprak vaadi alan İtalya’nın saf değiştirerek İtilaf Devletleri blokuna katılmasıydı.
Avrupa’da başlayan bu savaş, Osmanlı Devleti, Japonya ve ABD’nin de katılımıyla bir dünya savaşına dönüştü.
Osmanlı Devleti, İttifak Devletlerinin yanında yer alırken; ABD ise İtilaf Devletlerinin yanında savaşa katıldı. Japonya ise Uzakdoğu’daki Alman sömürgelerine saldırarak, İtilaf Devletlerinin yanında yer alan bir diğer devlet oldu.