Türkler tarih boyunca çeşitli milletlerle temas içinde olduklarından Türk adının anlamı farklı toplumların kaynaklarında farklı şekillerde kaydedilmiştir. Bu nedenle Türk’ün kelime anlamının ne olduğu konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır.
Resmi bir devlet adı olarak, ilk defa altıncı yüzyılda ortaya çıkan Göktürk Devleti tarafından kullanılan Türk kelimesinin bundan önce Törük ya da Türük şekilleriyle kullanıldığı ve daha sonra Türk haline dönüştüğü kabul edilir.
Bu anlamın, Göktürklerin önemli destanı “Türeyiş Destanı” ile oldukça yakın bir ilişkisi vardır. Zira bu destanda Göktürklerin bir Kurttan türediği anlatılır.
Bu nedenle bazı bilim adamları, Türk adının anlamının türemiş, yaratılmış, doğmuş anlamına gelen “törü-mek” fiilinden geldiğini kabul etmektedir.
Ancak Türk kelimesinin anlamına ilişkin farklı görüşler de bulunmaktadır. Türk adının anlamına ilişkin bu görüşleri kısaca özetleyecek olursak;
- Türk, Kaşgarlı Mahmut’a göre “olgunluk çağı” demektir.
- Alman asıllı Rus Tarihçi Wilhelm Barthold ise Türk kelimesinin, “Toru” kelimesinden geldiğini ve “adalet ve kanunla düzenlenmiş halk, birlik” anlamına geldiğini düşünür.
- Ziya Gökalp’e göre Türk adı, töre (yazılı olmayan kanun) kökünden gelmekte olup, anlamı töre sahibi demektir.
- Fransız oryantalist ve Türkolog J. P. Roux ise Uygur metinleri üzerine yaptığı çalışmalar sonucunda Türk adının güçlü ya da güçlüler anlamına geldiğini belirtir.
“Türkmen” adı ise İslamiyet’i kabul eden Oğuzlara verilen isimdir.
Karluklardan ayrılan “Türkmen” adlı bir topluluğun İslamiyet’i kabul eden ilk Türkler olması, İslamiyet’i kabul eden diğer Oğuz boylarına da Türkmen denilmesinin temel sebebi olmuştur.
Türkmen adı Selçuklular ve Osmanlılar döneminde daha çok konar-göçer Türkler için kullanılmıştır.
Devletler düzeyinde baktığımızda ise Türk kelimesi ilk olarak Göktürk Devleti’nin adı içinde yer almıştır.
Günümüzde ise Türkiye Cumhuriyeti ve Türkmenistan Devletlerinin isimlerinde Türk adı yer almaktadır.
Yer anlamında “Türkiye” adını ilk olarak Bizans kaynakları Orta Asya için kullanmışlardır. Ancak II. Haçlı Seferinden itibaren Avrupalılar, Anadolu’ya Türklerin yaşadığı yer anlamında “Türkiye” demeye başlamışlardır.
Türk adının siyasi bir kimlik kazanması, 542 senesinde ortaya çıkan Göktürk (Kök-Türk) Devletiyle olmuştur.
Türk kelimesi Çin kaynaklarında “T’u-kue” Bizans kaynaklarında “Turkoi” veya “Turkos‘, Rus kaynaklarında ise “Torky” veya “Torci” olarak geçer.
Kelime Arapça ve Farsça metinlerde “Türk” olarak geçmekte olup, kelimenin çoğulu yani “Türkler” ifadesi Arapçada “Etrak”, Farsça’da “Türkan” dır.
Türkler, anavatanları olan Orta Asya’dan binlerce yıllık tarihi gelişmelerin bir sonucu olarak dünyanın çeşitli bölgelerine yayılmışlardır. Günümüzde Balkanlardan Çin Seddi’ne kadar uzanan çok geniş bir coğrafyada yaşayan Türkler’in yaşadığı yerleri, Doğu’dan Batı’ya söyle sıralayabiliriz:
Yakutistan, Güney Sibirya-Altaylar, Moğolistan, Kansu-Ordos, Doğu Türkistan, Batı Türkistan, Kuzey Afganistan, Horasan, Kafkaslar ve Azerbaycan, Musul-Kerkük, Halep civarı, Anadolu, Balkanlar, Kırım ve Kazan.