İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
1917 Ekim Devrimi‘nden sonra SSCB kontrolüne giren ve bütün zenginlikleri SSCB tarafından kullanılmaya başlanan Orta Asya Türk Devletleri, 1991’de SSCB’nin dağılmasının ardından bağımsızlıklarına kavuştular. Dolayısıyla SSCB’nin dağılmasının önemli sonuçlarından bir tanesi de Orta Asya’daki Türk Devletlerinin bağımsızlığı oldu.
Türkiye’de bu topraklara karşı öteden beri bir ilgi olmakla birlikte, hükümetler SSCB’yi rahatsız etmemek adına ve uluslararası ilişkilerin bir gereği olarak, bu ilgi konusunda dikkatli davranmışlardır. Ancak bu ülkelerin bağımsız olmasıyla birlikte bu engel kısmen ortadan kalkmış oldu ve Türkiye’de bu ülkelere karşı önemli bir heyecan uyandı.
Bağımsızlığına yeni kavuşan bu devletlere teknik ve iktisadi yardımlarda bulunmak için TİKA yani Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı kuruldu. Bu ülkelerin binlerce gencine ülkemizde öğrenim görebilmeleri için burslar verildi. Ayrıca iş adamlarımız tarafından bu ülkelere pek çok yatırımlar yapıldı.
Bu ülkelerin konuştukları diller olan Kazakça, Özbekçe, Kırgızca ve Türkmence aynı dil ailesinden olmakla birlikte Türkçe’den farklı dillerdir. Bu dillerden Türkçe’ye en yakın olanı Türkmencedir. Azerice ise Türkçe ile aynı dil, fakat farklı lehçedir.
Şimdi Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin genel özelliklerini kısaca inleyelim:
AZERBAYCAN
Azerbaycan, 18 Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan etti. Azerbaycan Halk Cephesi önderi Ebulfeyz Elçibey liderliğinde bağımsızlığını kazanan Azerbaycan’ı ilk olarak Türkiye tanıdı. Azeriler Türkiye’den duydukları bu yakınlığı “Bir devlet, iki millet” formülüyle ifade edeceklerdi.
Azerbaycan sahip olduğu zengin demir, doğalgaz ve petrol kaynakları nedeniyle önemli bir ülkedir. Başka bir ifadeyle Azerbaycan, petrol zengini bir ülkedir. Azerbaycan ile Türkiye arasında 1768 km uzunluğunda olan Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı bulunur. Bu hat Bakü’den gelen petrolü Türkiye’nin Akdeniz kıyısında bulunan Ceyhan Deniz Terminali’ne taşımaktadır.
KAZAKİSTAN
SSCB’nin dağılması aşamasında 16 Aralık 1991’de Nur Sultan Nazarbayev liderliğinde bağımsız olan Kazakistan, hem yüz ölçümünün büyüklüğü (2.725.000 km²) hem de sahip olduğu yer altı zenginlikleri nedeniyle önemli bir güç konumundadır. Ülkede önemli miktarlarda altın, uranyum, krom madenleri çıkarılmaktadır. Bu açıdan bölgesindeki diğer Türk Cumhuriyetlerine göre daha sanayileşmiş bir ülke konumundadır.
Kazakistan’da bugün çok sayıda Rus bulunmaktadır. Nüfusun %46’sı Kazak, %35’i Rus, %5’i Ukraynalı, %3’ü Alman’dır. Resmi dil Kazakça olmakla birlikte, Rusça “yardımcı dil” statüsündedir.
KIRGIZİSTAN
Kırgızistan’da yine SSCB’nin dağılması aşamasında 31 Ağustos 1991’de Cumhurbaşkanı Askar Akayev liderliğinde bağımsızlığına kavuşmuştur. Türkiye, bu ülkeyi ilk tanıyan ülkeler arasında yer alır.
ÖZBEKİSTAN
Daha önce Sovyet yönetimine karşı çıkan “Basmacı Hareketi” nin de merkezi olan Özbekistan, SSCB’nin dağılması sırasında İslam Kerimov liderliğinde bağımsız oldu (16 Aralık 1981). Özbekistan, Orta Asya’nın en fazla nüfusa sahip Türk cumhuriyetidir. Taşkent, Semerkant ve Buhara gibi önemli tarihsel şehirler bu ülkenin sınırları içerisindedir.
TÜRKMENİSTAN
Tıpkı diğer Türk devletler gibi Ekim Devriminin ardından SSCB yönetimine giren Türkmenistan, SSCB’nin dağılmasıyla 27 Ekim 1991 günü Saparmurad Türkmenbaşı liderliğinde bağımsız bir ülke oldu. Türkmenistan, doğalgaz ve petrol madenlerinin zenginliğinin yanı sıra pamuk üretimi açısından da dünyada önemli bir yere sahiptir.