Engizisyon, özellikle Ortaçağ’da ve Yeniçağ’ın başlarında büyük bir güç kazanan ve papalığa bağlı çalışan bir yargı kurumudur.
Engizisyon, Katolik Kilisesi tarafından heretik akımlar (egemen dini anlayışa göre sapkın ve kafir sayılan dinsel öğretiler), simya, büyücülük ve cadılık gibi etkinliklere karşı mücadele etmek amacıyla kurulmuştur.
Engizisyon kelimesi, Latince “inquiro” yani araştırmak, soruşturmak anlamına gelen kökten gelmektedir.
1231 yılında Papalığa bağlı şekilde kurumsallaşan Engizisyon temel olarak, vaftiz edilmiş Hristiyanların, kilise öğretilerini, başkalarının önünde bilerek ve ısrarla inkar etmelerinden doğan suçlarla ilgilenmekteydi.
Ayrıca şeytana tapma, zina ve akrabayla cinsel ilişki gibi suçlar da Engizisyonun görev alanına girmekteydi.
Engizisyondaki yargılama süreci oldukça ayrıntılı olmakla birlikte genelde şöyle işlemekteydi:
Öncelikle sanığa itirafta bulunmak ve günah çıkarmak için belli bir süre tanınıyordu.
Bunu kabul etmeyen sanıklar ise, “enkizitör” denen, Engizisyon Mahkemesi görevlisinin karşısına çıkarılıyordu. Ayrıca mahkemede tanıklar da bulunuyor, ancak bunların kimliği gizli tutuluyordu.
Engizisyon yargılamaları sonucunda suçlu bulunanlar, sivil makamlara teslim edilmekte ve cezalar sivil makamlarca uygulanmaktaydı. Dolayısıyla Engizisyon tarafından verilen idam cezaları, kilise tarafından değil sivil makamlarca uygulanmıştı.
Ortaçağ’daki Engizisyon yargılamalarının en ünlü kurbanı, Jeanne d’Arc’dır.
Jeanne d’Arc, yüzyıl savaşları sırasında ülkesi Fransa’yı İngiltere’ye karşı savunmakta ve Fransızlar tarafından bir “azize” olarak görülmekteydi.
Ancak İngilizlerin eline esir düşünce, Engizisyon’da yargılanmasına karar verildi.
Jeanne d’Arc erkek kıyafetleri giyerek savaştığı ve kilisenin aracılığı olmadan Tanrıyla konuştuğunu iddia ettiği gerekçesiyle idama terk edildi ve diri diri yakılarak öldürüldü.
17. Yüzyılda ise, Kopernik Sisteminin ve Galileo Galilei’nin mahkum edilmesi en önemli kararlardır.
Galilei, özetle “dünya dönüyor” dediği için ve Kopenik’in güneş merkezli evren kuramını savunduğu için, “şiddetli sapkınlık suçlusu” ilan edilerek 70 yaşında müebbet hapse mahkum edilmişti.
Engizisyon kurumu, aydınlanma çağının ve bilimsel devrimin etkisiyle zamanla işlevini yitirdi.
1965 yılına gelindiğinde adı, “İnanç Öğretisi Kutsal Kurulu” olarak değiştirildi.
Engizisyon döneminin adeta simgesi olan ve Galilei Galileo’nun mahkum olmasına neden olan “dünya güneşin etrafında dönüyor” gerçeği ise ancak 1992 yılında, yani tam 359 yıl sonra Katolik Kilisesi tarafından resmen kabul edilmiştir.