Kelime anlamı “Şefkat Yuvası” anlamına gelen Darüşşafaka, 30 Mart 1863 tarihinde Padişah Abdülaziz’in fermanıyla kurulmuş olan Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye Derneği tarafından yetim ve parasız çocukları eğitmek amacıyla 28 Haziran 1873 tarihinde kurulmuştur.
İlk ismi Darüşşafakat’ül İslamiye’dir.
Darüşşafaka’nın bugün kullanmış olduğu bina, başta Padişah Abdülaziz olmak üzere birçok ileri gelen bürokratın kişisel bağışları sayesinde toplanan 30 bin altın ile 1873 yılında tamamlanmıştır. Binanın mimarı, Dolmabahçe Sarayı’nı da inşa etmiş olan ünlü mimar Balyan Efendi’dir.
İlk mezunlarını 1881 yılında verilen Darüşşafaka’nın bu mezunlarının hepsi Posta ve Telgraf Nezaretine girerek işe başlamışlar, aynı yıl Darüşşafaka’nın ders programına elektrik ve telgraf dersleri de eklenmiştir. Bu değişiklikle Darüşşafaka’ya bir anlamda Posta ve Telgraf Nezaretine memur yetiştirme görevi verilmiştir.
Darüşşafaka bu özelliğiyle ülkemizde telgrafçılığın gelişmesinde çok önemli bir rol oynamıştır. Özellikle Birinci Dünya Savaşı sürecinde güvenlik nedeniyle yabancı telgrafçıları işten çıkarmak zorunda kalan İttihat ve Terakki Cemiyeti, bunlardan boşalan yerleri Darüşşafaka Mezunlarıyla doldurmuştur.
Cumhuriyetin kurulması ile birlikte, eğitimi birleştirmek ve laikleştirmek amacıyla kabul edilen Tevhid-i Tedrisat kanunu, Darüşşafaka’yı da etkilemiş ve Darüşşafaka tam zamanlı bir lise haline getirilerek Darüşşafak Lisesi adını almıştır.
Uzunca bir süre yabancı dil olarak Fransızca’yı öğreten Darüşşafaka, 1955-56 ders yılıyla birlikte İngilizce öğretim yapan bir eğitim kurumuna dönüşmüştür. Ayrıca yine uzunca bir süre sadece erkek öğrencilere eğitim veren Darüşşafaka, 1971-72 ders yılıyla birlikti kız öğrencilere de kapılarını açmıştır. Bu yenilik Darüşşafaka’yı Türkiye’nin ilk karma yatılı lisesi haline getirmiştir.
Son olarak Darüşşafaka’yı kuran Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye Cemiyetinin tarihinden de kısaca bahsedecek olursak; 1863 yılında Yusuf Ziya Paşa önderliğinde kurulan bu dernek, 1935 yılına kadar aynı isimle varlığını sürdürmüştür.
1935 yılında ise Cemiyetin ismi dilin Türkçeleştirilmesi çalışmaları sırasında Türk Okutma Kurumu olarak değiştirilmiştir. Ancak 1949 yılında tekrar Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye ismini almıştır. 1953 yılına gelindiğinde ise derneğin ismi bu kez Darüşşafaka Cemiyeti’ne dönüştürülmüş ve dernek bu ismiyle günümüze kadar varlığını sürdürmeye devam etmiştir.