27 Mayıs Askeri Darbesinin ardından, 12 Haziran 1960’ta yürürlüğe giren Geçici Anayasa, eski iktidar partisi mensuplarını yargılamak üzere Yüksek Adalet Divanı adında olağanüstü bir mahkemenin kurulmasını öngörmekteydi.
Kanuna göre mahkemenin üyeleri Bakanlar Kurulu’nun teklifi üzerine Milli Birlik Komitesi tarafından seçilecekti.
Buna uygun olarak MBK, 6 Ekim 1960′ ta dönemin Yargıtay 1. Ceza Dairesi Başkanı Salim Başol‘u mahkeme başkanlığına, Yüksek Soruşturma Kurulu üyesi Altay Ömer Egesel‘i ise başsavcılığa getirdi.
Duruşmalar, 14 Ekim 1960‘ta Yassıada’da başladı.
Yargılama süresince Bayar, Menderes, Bakanlar Kurulu üyeleri, DP milletvekilleri ve eski Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun‘un da aralarında bulunduğu toplam 592 sanık hakkında 19 ayrı dava açıldı.
Başsavcı bu davalarda 228 sanık hakkında idam cezası istedi. Toplam 202 oturum yapıldı ve yaklaşık 1000’in üzerinde tanık dinlendi.
Yüksek Adalet Divanı, yargılamalar neticesinde Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ı oybirliğiyle, 11 sanığı da oy çokluğuyla ölüm cezasına çarptırdı.
Oy çokluğuyla ölüm cezasına çarptırılan isimler şunlardı: TBMM Başkanı Refik Koraltan, Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun ile milletvekilleri Baha Akşit, Bahadır Dülger, Zekai Erataman, Agâh Erozan, Emin Kalafat, Osman Kavrakoğlu, İbrahim Kirazoğlu, Nusret Kirişcioğlu ve Ahmet Hamdi Sancar.
Yine yargılamalar neticesinde DP’nin önde gelen 31 ismi ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. 418 sanığa 6 ayla 20 yıl arasında değişen hapis cezaları verildi. 123 sanık beraat etti ve 5 sanık hakkındaki dava düştü.
Yassıada Duruşmaları sırasında açılan 19 dava üç ana grupta toplanmaktaydı:
- Cinayet, ayaklanmaya azmettirme ve bilerek mala ve cana zarar verme gibi suçları kapsayan üç ağır ceza davası;
- Anayasayı ihlal kapsamında değerlendirilen altı siyasal dava ve
- Dokuz yolsuzluk davası.
Yassıada yargılamaları tam olarak 11 ay 1 gün sürdü ve 15 Eylül 1961’de sona erdi.
Yüksek Adalet Divanı’nın kararlarını açıklanmasının ardından Milli Birlik Komitesi, haklarında idam cezası verilen 15 sanıktan üçünün idamını oy birliğiyle onayladı.
Bu isimler Menderes, Zorlu ve Polatkan’dı. 65 yaşını geçmiş olan Bayar ve oy çokluğuyla ölüm cezasına çarptırılan öteki 11 sanığın cezaları ömür boyu hapis cezasına çevrildi.
Zorlu ve Polatkan 16 Eylül’de, intihara kalkışan Menderes ise bir gün sonra 17 Eylül 1961’de İmralı adasında asılarak idam edildiler.
Yassıada Yargılamaları sonraki dönemlerde de sıkça tartışılmaya devam etti. Bu arada, hapis cezalarına çarptırılanlar, çeşitli af yasalarıyla, ceza sürelerini tamamlamadan serbest kaldılar.
Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın cenazeleri ise Eylül 1990’da yapılan bir devlet töreniyle İmralı’dan alınarak İstanbul Topkapı’da yapılan bir anıt mezara defnedildi.