Vagon-Lits olayı; 22 Şubat 1933’de, Wagon-Lits Şirketinin Beyoğlu Şube Müdürü Mösyö Jannonive ile memur Naci Bey arasında başlayan dil tartışmasının, kısa bir süre içerisinde ulusal bir mesele haline gelmesi olayıdır.
Fransız Wagon Lits şirketi, Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara ile İstanbul arasındaki yataklı vagonları işletmekteydi.
Özellikle yeni başkent ile eski başkent arasında sık sık seyahat eden politikacıları ve iş adamlarını taşıyan bu vagonlar, dönemin koşullarında çok fazla ilgi görmekteydi.
23 Şubat 1933 tarihinde şirketin Beyoğlu şubesine gelen bir müşteri Ankara için yataklı vagon talep etti.
Naci Bey isimli memur, istenilen gün için kendisinde bilet kalmadığını, ancak Galata şubesinde bilet bulunabileceğini söyledi ve ilgi şubeye telefon etti.
Ancak telefonla yaptığı görüşmede karşı taraf ile tam olarak anlaşamadığından yüksek sesle konuşmak zorunda kaldı.
Bunun üzerine sesleri duyan şirketin Beyoğlu Şube Müdürü Mösyö Jannoni;
“Burada resmi dilin Fransızca olduğunu bilmiyor musunuz? Size kaç defa söylemeli, size sopayla mı davranmalı?” şeklinde bağırınca Naci Bey;
“Ben Türk’üm memleketimde resmi lisan da Türkçe’dir.” şeklinde cevap verdi.
Aralarındaki tartışmanın büyümesi üzerine Mösyö Jannoni, Naci Bey’i on beş günlüğüne işten uzaklaştırdı.
Ertesi gün gazeteler olayı manşetten vermeye başladı:
“Wagon Lits Şirketinde Çirkin Bir Hadise”
“Türkçe’yi İstemeyenin Türkiye’de Yeri Yoktur”
Bunun üzerine olaya tepki gösteren ve 25 Şubat 1933‘te Beyoğlu’na toplanan Darülfunun öğrencisi gençler, “Türkiye’de Türkçe konuşulur, burası sömürge toprağı değildir” şeklinde sloganlar atarak Wagon Lits şirketine doğru yürüyüşe geçti.
Gençliğe basın dünyasından da destek geldi.
Cumhuriyet Gazetesi’nden Peyami Safa, “Türk diline dil uzatanların dilleri kurusun” diyerek gençliğe destek verirken; Yunus Nadi ise “Türk dili Türk Milleti’nin mukaddesatıdır” diye yazdı.
Yakup Kadri Karaosmanoğlu’da gençliğin tepkisini haklı bulduğunu “Kapitülasyonlar devrinden kalan zihniyetin hortlar gibi olduğunu” belirttiği yazısında şehitlere “Rahat uyuyunuz, beyhude ölmediniz” diye seslendi.
Olay, bir anda Türkiye’nin dört bir yanında yankı bulurken, konu ulusal bir mesele haline geldi ve her tarafta Türkçe seferberliği başlatıldı.
Mösyö Jannoni hakkında Türklüğe hakaret suçundan hemen dava açıldı.
Wagon Lits şirketi ise 28 Şubat’ta Mösyö Jannoni’yi görevden aldı. Bunun üzerine olaylar yatıştı.
Ayrıca Mösyö Jannoni hakkında açılan dava, 26 Ekim 1933‘te Cumhuriyetin 10. yılı dolayısıyla çıkarılan genel af kapsamında kapatıldı.
Wagon Lits şirketi ise faaliyetlerine 1972 yılına kadar devam etti.