İthal ikamesi; yurtdışından ithal edilen malların, devlet tarafından koruyucu ve özendirici politikalar uygulanmak suretiyle, yurtiçinde üretilmesini hedefleyen, bir sanayileşme politikasıdır. İthal ikamecilik olarak da bilinir.
Bu politikayla bir yandan yüksek gümrük duvarları örülerek ithalat kısıtlanır, diğer yandan yurtiçindeki üreticiye çeşitli teşvikler verilir. Böylece yerli üretici dış piyasanın rekabetinden korunur ve ithal edilen malı yurtiçinde üretmeye başlar.
Türkiye’de İthal İkameci Sanayileşme Politikasının Uygulanmasındaki Amaçlar
İthal İkameci Sanayileşme politikası ile daha önce yurt dışından ithal edilen tüketim mallarının, 70’li yıllardan itibaren devlet destekli özel sektör eliyle üretilmesini amaçlamıştır.
Bu politikayla hedeflenen amaç, dışarıdan ithal edilen sanayi ürünlerini ülkede üretilerek, aşırı ithalattan kaynaklı döviz darboğazını aşmaktı.
İthal İkameci dönem olarak adlandırılan bu dönemde;
– Özel sektörün demir-çelik, çimento,kağıt, kimya, alüminyum, madencilik gibi ara mal gereksinimini gidermeye yönelik alanlarda kamu yatırımlarının yapılmasına ağırlık verildi. Ayrıca yine sanayinin gelişebilmesi için ulaşım, iletişim ve enerji gibi önemli alt yapı yatırımları da devlet tarafından yürütüldü.
– Bunun yanı sıra iç piyasanın korunabilmesi amacıyla yurtiçinde üretilen malların ithalatında kısıtlayıcı politikalar uygulandı ve gelişen sanayinin dış rekabetten korunmasına çalışıldı.
İthal İkameci Sanayileşme Politkasının Sonuçları
İthal ikameci dönemde uygulanan politikalar, bazı olumlu sonuçlara yol açsa da, son kertede başarılı olamadılar.
İthal ikameci sanayileşmenin en önemli sonuçlarından biri özellikle buzdolabı, televizyon ve çamaşır makinesi gibi dayanıklı tüketim malları sanayisinin gelişmesiydi. Otomotiv sanayide yine bu dönemde gelişme gösterdi.
İthal İkameci sanayileşmenin bir diğer önemli sonucu, kırdan kente doğru olan göçün hızlanmasıydı. Bu sayede, sanayi üretiminin milli gelir içerisindeki payı sürekli olarak artmaya başladı.
Ancak ne var ki, ülkede ki döviz darboğazını aşabilmek için yürürlüğe konan İthal İkameci sanayileşme politikalarının kendileri de bir süre sonra döviz darboğazına yol açtı. Böylece İthal İkameci sanayileşme 1970’lerin ortalarından itibaren tıkanmaya başladı.
İthal İkameci politikalarda yaşanan başarısızlığı temel nedeni, ülkede yeni teknolojiler üretilememesiydi.
Bu durum, yerli sanayinin sürekli olarak yurtdışından yeni teknolojiler transfer etmek zorunlu kılıyor ve bu durum döviz kaybına neden oluyordu. Sonuçta, ülkede ciddi bir döviz darboğazı baş göstermeye başladı.
Böylece üretiminde tamamen yurtdışındaki teknolojiye bağımlı olan yerli sanayinin teknoloji transfer edememesi sonucunu doğurarak üretimde tıkanmalara neden oldu.
Sonuç olarak,
1980 yılında alınan 24 Ocak Kararları ile döviz darboğazının aşılması için ülke ekonomisinin dışa açılmasına yönelik bir dizi kararlar alındı. Bu kararlarla ithal ikameci sanayileşme politikasından vazgeçilerek ihracata yönelik sanayileşme politikası izlenmeye başladı.