Kısaca İzmir Suikastı » tarihibilgi.org

Şeyh Sait İsyanının bastırılması ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasının ardından, ATATÜRK’e ve Cumhuriyet rejimine karşı olanların faaliyetleri gizlide olsa devam etti.

ATATÜRK’ün öldürülmesiyle amaçlarına ulaşmayı düşünen kesimler çok farklı gruplardan oluşmaktaydı. Bazı eski İttihatçılar, Birinci Meclis’teki bazı muhalif milletvekilleri ve kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’nin bazı üyeleri bu gruplara örnektir. “İzmir Suikastı” olayı, bu grupların sürekli olarak ATATÜRK’ü öldürmek için bir fırsat kolladıklarının önemli bir göstergesidir.

İzmir Suikastı, bazı eski İttihatçılarca planlanmış, yapılan devrimlere karşı olanlar tarafından desteklenmiş ve “ilk beşler” olarak adlandırılan eski milli mücadele komutanları tarafından da göz yumulmuş bir eylemdir.

1926 yılında yurt gezilerine çıkan ATATÜRK’ün 17 Haziran’da İzmir’e gelmesi beklenmekteydi. Eski Lazistan milletvekili Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi adındaki kişiler, işte bu İzmir seyahati sırasında ATATÜRK’e karşı bir suikast yapmayı planladılar. Aslında Suikastın önce Ankara’da sonra Bursa’da yapılması düşünülmüş, ancak bu iş için iki şehrinde uygun olmadığı anlaşılınca, suikastın İzmir’de yapılması kararlaştırılmıştı.

Plana göre Ziya Hurşit ve arkadaşları, Kemeraltı semtindeki üç yol ağzında, ATATÜRK’ün otomobiline bomba atarak ve ateş açarak onu öldüreceklerdi. Giritli Şevki isimli motorcu ise, onları Karşıyaka’dan alarak Yunanistan’ın Sakız adasına kaçıracaktı.

Ancak ATATÜRK’ün İzmir’e gelişinin bir gün gecikmesi üzerine Giritli Şevki şüpheye kapıldı ve tertipçiler arasında olmasına rağmen bu gecikmenin kendisini ele vereceğini düşünerek suikastı ihbar etti.

Suikastın ortaya çıkması üzerine Ankara İstiklal Mahkemesi Heyeti, İzmir’e gelerek olayı soruşturmaya başladı. Olayla ilgisi olduğu düşünülen pek çok kişi tutuklandı. Tutuklanan bu kişiler arasında eski İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri ile eski Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası üyeleri, hatta yöneticileri vardı. Örneğin eski İttihatçılardan Kara Kemal İstanbul’daki evinde sıkıştırıldığı sırada intihar etti. TPCF yöneticileri olan Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele ve Cafer Tayyar gibi isimler ise suikastla ilişkili oldukları gerekçesiyle tutuklandı.

Yargılamalar sonunda olayla doğrudan ilgisi olan ve bir nevi tetikçi olarak görev yapan Ziya Hurşit ve arkadaşları 15 Temmuz 1926’da idam edildi. Daha çok İttihatçıların yargılandığı ve siyasal nitelikte olan ikinci davada ise karar 26 Ağustos’ta açıklandı ve aynı gün Cavit Bey ve Dr. Nazım gibi eski İttihatçılar açıklanan karar gereği idam edildi.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurucularından ise sadece o sırada yurtdışında bulunan Rauf Bey gıyabında on yıl hapse mahkûm edildi. Bunun üzerine Rauf Orbay 1935 yılına kadar ülkeye dönmedi. Diğer eski komutanlar ise beraat etti. Ancak onlarında siyasal yaşamları sona erdi.

Kazım Karabekir, Rauf Bey, Refet Paşa ve Ali Fuat Paşa önceden haberleri olmasına rağmen suikastı hükümete bildirmemekle suçlandılar. Karabekir, olaydan haberi olmadığını, Ali Fuat ve Refet Paşalar ise, suikastla ilgili olarak kendilerine söylenenleri ciddiye almadıklarını belirtti Rauf Bey ise, suikast sırasında “sağlık nedenleri” ile yurtdışına çıkmıştı. Yaptığı ihbarla suikastın ortaya çıkmasını sağlayan Giritli Şevki’ye ise 1 Eylül 1926’da 6500 liralık bir ödül verildi.

Sonuç olarak,

İzmir Suikastı sonucunda suikastçılar ve onlara yardım etmek isteyenler sert bir biçimde cezalandırıldı. Ayrıca ATATÜRK’e karşı olan birçok eski İttihatçı da bu girişimin bir sonucu olarak tasfiye edildi, bir başka ifadeyle “ATATÜRK karşıtı İttihatçılık” İzmir Suikastı sonucunda tasfiye edildi.

ATATÜRK, İzmir Suikast girişiminin ardında tarihe geçecek olan şu sözlerini söyledi: