İÇİNDEKİLER
ÖZET
Varşova Paktı Nedir?
Varşova Paktı SSCB ve beraberindeki yedi Komünist ülkenin, NATO’nun komünist karşıtı olarak oluşturdukları ortak savunma örgütüdür.
Varşova Paktı’nın ilk üyeleri Sovyetler Birliği, Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polonya ve Romanya’dır. Tıpkı NATO, yani Kuzey Atlantik Paktı gibi Varşova Paktı’da tüm üyelerin herhangi bir saldırı durumunda birbirinin yardımına koşmasını hedeflemiştir.
VARŞOVA PAKTI ÖNCESİ GELİŞMELER
ABD’nin Marshall Planı ile Sovyetler Birliğini çevreleme politikasına bir cevap olarak Sovyetler Birliği de Doğu Bloğu ülkeleri arasında siyasi, askeri ve ekonomik birliktelikler oluşturmaya karar vermiştir. Varşova Paktı, Sovyetler Birliği’nin bu amaçla kurduğu örgütler arasındadır.
“Varşova Paktı nedir?” sorusuna cevap vermeden önce Doğu Bloğu’nun Batı Bloğu karşısında hazırladığı diğer örgütlere de kısaca değinmek gerekir.
Bahsettiğimiz bu diğer örgütler, COMİNFORM, Molotof Planı, COMECON ve Varşova Paktı’dır. Bu örgütlenmeler yoluyla SSCB, Soğuk Savaş döneminde Batı Bloğu karşısında Doğu Bloğunun gücünü ortaya çıkarmaya çalışmıştır.
Doğu Bloğundaki ilk siyasi oluşumu, Sovyetler Birliği, İtalya, Fransa, Polonya, Macaristan, Çekoslovakya, Romanya, Yugoslavya ve Bulgaristan Komünist partilerinin 5 Ekim 1947’de bir araya gelerek kurdukları Cominform yani Communist Information Bureau’dur.
Truman Doktrini’nin yayınlanmasının ardından kurulan Cominform, dünya politikasında bir dönüm noktası oluşturmuştur. Çünkü Cominform ile birlikte Doğu Bloğu resmen ortaya çıkmış ve dünya iki bloğa ayrılmıştır.
SSCB’nin Doğu Bloğu’nun gücünü göstermek amacıyla ortaya koyduğu ikinci örgütlenme ise Motolov Planı çerçevesinde yürütülen örgütlenmeydi.
ABD’nin Marshall yardım planı çerçevesinde Batılı ülkelere yaptığı yardımlara karşılık vermek amacıyla, Doğu Avrupa ülkelerine silah ve para yardımında bulunmak için SSCB’de dışişleri bakanı Vyacheslav Molotov’un adını taşıyan bir planı yürürlüğe koymuştur.
Molotof Planının hazırlanmasında Çekoslovakya başta olmak üzere bazı Doğu Bloğu ülkelerinin Marshall Planına dâhil olmak istemeleri oldukça etkili olmuştur. Sovyetler Birliği, plan çerçevesinde Polonya, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan ve Romanya’ya askeri ve mali yardımlar yapmış olsa da Molotof Planı, Marshall Planı kadar başarılı olamadı ve bir süre sonra uygulamadan kaldırıldı.
Molotof Planı ile beraber Sosyalist ülkeler arasında ekonomik işbirliği ve dayanışmayı arttırmak amacıyla kurulan bir diğer örgüt COMECON’du.
25 Ocak 1949’da Sovyetler Birliğinin öncülüğünde Moskova’da kurulan COMECON, İngilizce “Council for Mutual Economic Assistance” ifadesinin kısaltmasıydı. Sovyetler Birliği, Polonya, Macaristan, Çekoslovakya ve Romanya’nın kurucu üyeliğinde oluşturulan COMECON’a daha sonra Arnavutluk, Demokratik Alman Cumhuriyeti, Moğolistan, Küba ve Vietnam da katıldı.
COMECON’un kuruluşundaki temel amaçlar, ekonomik gelişme için uzmanlaşma ve işbirliğine dayalı planlar hazırlamak, hammaddelerin üretim ve dağıtımını yönlendirmek, üye ülkeler arasında ticareti geliştirmek için ortak girişimde bulunmak, bilimsel ve teknik araştırmalarda işbirliği yapmaktı.
Planlama İşbirliği Komitesi, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Komitesi, Maddi ve Teknolojik Gereksinimler İçin İşbirliği Komitesi olmak üzere üç komiteden oluşan COMECON, Soğuk Savaş süresince üye ülkeler arasındaki ekonomik birlikteliğe etkili bir biçimde katkıda bulunmuştur.
COMECON’un faaliyetleri, Sovyet Birliği’nin dağılması ve Soğuk Savaş’ın bitmesinin ardından üye devletlerin kararıyla 28 Haziran 1991’de sona erdi.
VARŞOVA PAKTI’NIN KURULMASI
Sovyet Bloğu’nu kurduğu bir diğer örgüt ise Batı Bloğunda kurulan NATO’ya karşılık olarak kurduğu Varşova Paktı’dır. Varşova Paktı, Doğu Bloğunda yer alan sekiz sosyalist ülke (Arnavutluk, Romanya, SSCB, Demokratik Almanya, Bulgaristan, Polonya, Çekoslovakya ve Macaristan) tarafından 14 Mayıs 1955’de kuruldu.
Varşova Paktı’nın kuruluşuna ilişkin ilk adım, 29 Kasım-2 Aralık 1954 tarihleri arasında sekiz sosyalist ülkenin katılımıyla, ortak güvenliğin ve barışın korunması konusunda Moskova’da düzenlenen konferansta atıldı.
Varşova Paktının kuruluşunu izleyen süreçte, SSCB ile üye ülkeler arasında zincirleme bir biçimde ikili yardım anlaşmaları imzalandı.
Ayrıca SSCB ile Polonya, Macaristan, Romanya, Demokratik Almanya ve Çekoslovakya 1968’de bir dizi kuvvet statüsü anlaşması yaptı.
Ortak çıkarlarını ilgilendiren tüm sorunlarda birlikte hareket etme kararı alan üye ülkeler, birleşik bir komutanlık kurularak silahlı bir saldırı durumunda ortak savunma gücü oluşturdular.
SSCB’nin 1989’da çökmesi ile Dünya’nın iki bloklu yapısı siyasal bakımdan ortadan kalktı. Bu gelişme karşısında Varşova Paktı da üyelerinin aldığı ortak bir kararla 1 Temmuz 1991’de dağıldı.
Sonuç olarak, Varşova Paktı’nın da dağılmasıyla II. Dünya Savaşının ardından oluşan iki kutuplu aseri yapı da tarihe karışmış oldu.