Hiyerarşik bir sıra içeresinde yer alan hukuk kurallarından altta bulunanın üstte bulunan hukuk kuralına aykırı olamaması durumuna “normlar hiyerarşisi” denir.
“Hukuk Düzeni Piramidi” olarak bilinen normlar hiyerarşisi kavramı, ilk olarak Hans Kelsen isimli Avusturyalı hukukçu tarafından sistematize edilmiştir.
Bilindiği üzere hukuk, çeşitli kaynaklardan oluşur ve bu kaynakların toplamı, bir ülkenin hukuk düzenini ifade eder. Kendi içerisinde tutarlı bir bütün oluşturmak zorunda olan hukuk düzeninde, hukuk kuralları, yan yana veya rastlantısal bir şekilde sıralanmaz. Bunun yerine alt alta, üst üste, yani hiyerarşik bir yapı oluşturacak biçimde sıralanır.
Diğer bir deyişle hukuk kuralları, sahip oldukları güçleri itibarıyla kendi aralarında hiyerarşik bir sıraya tabi tutulmuşlardır.
Normlar Hiyerarşisi kavramını, Türk hukuk düzeni bağlamında değerlendirecek olursak;
Türk hukukunda 9 Temmuz 2018 tarihinde yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle birlikte yeni normlar hiyerarşisi yukarıdan aşağıya şöyle sıralanmıştır.
- Anayasa,
- Temel Hak ve Hürriyetlere İlişkin Milletlerarası Antlaşmalar
- Kanunlar / OHAL’de çıkarılacak Cumhurbaşkanlığı Kararnamaleri / Milletlerarası Antlaşmalar
- Yürütmeye İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
- Yönetmelikler
Görüldüğü üzere normlar hiyerarşisinde yer alan en üstün hukuki norm anayasadır ve altta kalan bütün normlar anayasaya uygun olmak zorundadır. Buna “anayasanın üstünlüğü” ilkesi denir.
Yine normlar hiyerarşisine bakarak şunu söyleyebiliriz; aynı konu hakkında yönetmelik başka bir şey, kanun başka bir şey söylüyorsa, uygulanacak olan kural, kanunda yer alan kuraldır. Çünkü kanun, normlar hiyerarşisine göre yönetmelikten daha üst bir sıradadır.
Yine aynı şekilde normlar hiyerarşisine göre bir Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin Kanuna ve Anayasaya aykırı olamayacağı açıktır. Bir kanun ise Anayasaya aykırı olamaz. Temel Hak ve Hürriyetlere ilişkin konular söz konusu olduğunda ise Milletlerarası Antlaşmalar kanunların üzerinde yer alır.
Aksi halde kanunlar ve milletlerarası anlaşmalar aynı sıradadır. Eğer aynı sırada yer alan iki hukuki norm birbiriyle çelişirse, uygulanacak hukuk normu genel hüküm ve özel hüküm ilişkisi veya önceki düzenleme ve sonraki düzenleme ilişkilerine bakılmak suretiyle belirlenir.
Özetleyecek olursak; normlar hiyerarşisinin alt basamağında yer alan bir normun üst basamakta yer alan herhangi bir norma aykırı olması, onunla çelişmesi mümkün değildir.
Bir hukuk düzeninde bulunan bütün normlar, geçerliliklerini kendisinin üzerinde bulunan ve kendisinden daha soyut ve genel kapsamlı ilkeler barındıran bir başka normdan alırlar. İki norm çeliştiğinde, hiyerarşik sıralamada üstte yer alan normun içerdiği hüküm geçerli olacaktır.