Gümrü Antlaşması, TBMM Hükümeti ile Ermenistan arasında 2-3 Aralık 1920’de imzalanan antlaşmadır.
TBMM hükümeti adına Kazım Karabekir, Erzurum Valisi Hamit ve Erzurum milletvekili Süleyman Necati beyler tarafından imzalanırken; Ermenistan adına antlaşmaya imza koyanlar, Aleksander Haitisyan, Avram Gülhandaniyan ve İstepan Gorganiyan’dır.
Bu antlaşmanın önemli hükümlerini kısaca şöyle özetleyebiliriz:
- Türkiye ile Ermenistan arasındaki savaş sona ermiştir,
- Ermenistan ordusu sınırlandırılacaktır,
- Ermenistan, TBMM tarafından kesinlikle reddedilmiş olan Sevr Antlaşmasını hükümsüz sayacaktır,
- Ermenistan, sınırları içinde yaşayan Müslüman halkın haklarını koruyacak, onların dinsel ve kültürel özellikleri içinde gelişmelerini sağlayacaktır,
- TBMM hükümeti, gerektiği durumlarda Ermenistan topraklarında askeri faaliyetlerde bulunabilecektir.
Hükümlerini yukarıda kısaca özetlemeye çalıştığımız Gümrü Antlaşmasının önemi ise maddeler halinde şöyle özetlenebilir:
- Gümrü Barış Antlaşması, TBMM hükümetinin imzaladığı ilk siyasal antlaşmadır,
- Bu antlaşma ile doğu sınırı büyük ölçüde belirlenmiş ve Ermeniler Türk toprakları üzerindeki emellerinden vazgeçmiş sayılmıştır,
- Gümrü Antlaşması Sevr Antlaşması’na vurulan ilk darbe olması açısından da oldukça önemlidir. Bu antlaşma ile Ermeniler Sevr ile kazandıkları haklardan feragat etmişlerdir.
- Gümrü Antlaşması ile ilk kez bir siyasal belgede Türkiye adı kullanılmış, her iki tarafta birbirinin varlığını tanımıştır.