İÇİNDEKİLER
Cumhuriyetin Tanımı
En genel ve basit anlamıyla Cumhuriyet, “hükümdarsız devlet” demektir. Egemenliğin halka ait olduğu yönetim biçimini ifade eder.
Halk ya da kamu anlamına gelen “cumhur” ve sahiplik bildiren “iyet” sözcüklerinden türemiş olup, “halka ait olan şey” anlamına gelmektedir.
Dolayısıyla bir başka ifadeyle Cumhuriyet, “halka ait devlet” demektir.
Bu tanımı bir örnekle basitleştirecek olursak; Osmanlı Devleti bir monarşidir. Çünkü burada devlet teorik olarak halka değil, Osmanoğulları hanedanından gelen bir sultana aittir. Devletin meşruiyet kaynağı, bizzat Sultan’ın sahip olduğu soydan gelir.
Türkiye ise bir Cumhuriyettir. Çünkü burada devlet meşruiyetini, herhangi bir hanedandan ya da sultandan değil, doğrudan doğruya halktan alır. Yani devletin egemenlik kaynağı halktır.
Cumhuriyetçi devlet modeli tarihsel olarak ilk kez Roma’da uygulanmış olsa da, modern anlamıyla Cumhuriyetin ortaya çıkışı, Amerikan ve Fransız devrimleriyle olmuştur.
Bu devletler için “modern anlamda kurulan ilk cumhuriyetlerdir” diyebiliriz.
Amerikan Devriminin İngiliz monarşisine karşı başarılı olması, Fransız devriminin ise Fransa’daki monarşiyi ortadan kaldırması; tarihsel süreç içerisinde Cumhuriyetin genellikle “monarşi karşıtlığı” şeklinde tanımlanmasına yol açmıştır.
Cumhuriyet ve Demokrasi Arasındaki Fark
Günümüze gelindiğinde ise, monarşilerin neredeyse tamamen ortadan kalktığı ya da bazı Avrupa ülkelerinde “sembolik bir makam” olmaktan öte anlam taşımadığı görülmektedir.
Bu nedenle Cumhuriyet kavramı, günümüzde eskiden olduğu kadar belirgin anlamlar taşımamakta; genellikle demokrasiyle eşanlamlı olarak kullanılmaktadır.
Dünyanın çeşitli yerlerinde monarşileri ortadan kaldıran ve Cumhuriyet rejimlerinin kurulmasını sağlayan devrimlerin, bu ülkelerin demokratikleşmelerine yaptığı katkılar, bu algının oluşmasının temel nedenidir.
Ancak teorik olarak bakıldığında, Cumhuriyet ve demokrasi kavramları birbirlerinden farklı kavramlardır.
Zira Cumhuriyet, bir siyasal rejimin ya da devlet biçiminin adıdır.
Demokrasi ise bir siyasal rejimin ya da devletin yönetim ilkelerini belirleyen bir modeldir.
Dolayısıyla bir devletin cumhuriyet rejimiyle yönetiliyor olması, o devletin otomatik olarak demokratik bir yönetim modelini benimsediği anlamına gelemez.
Evet, günümüzde Cumhuriyet rejimiyle yönetilen ülkelere bakıldığında, birçoğunun demokratik yönetim ilkelerini benimsediği görülmektedir.
Ancak bu durum, her zaman ve her ülke için geçerli değildir.
Demokratik bir yönetim modelinden ziyade, yönetim modeli olarak belli bir ideolojinin ilkelerini benimseyen Cumhuriyetlere rastlanabilir.
Bunların en bilinen örnekleri; Sosyalist ilkelere göre hareket ettiğini iddia eden, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Çin Halk Cumhuriyet ve Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (Kuzey Kore) gibi ülkelerdir.
Benzer şekilde belli bir dinin ilkelerini yönetim modeli olarak öne çıkaran Cumhuriyetler de olabilir. Günümüzde bunun örneği, İran İslam Cumhuriyetidir.
Bu ülkeler bir monark tarafından yönetilmedikleri için birer Cumhuriyettirler. Ancak, demokrasi olduklarını söylemek zordur. Çünkü demokratik bir devlette olması gereken pek çok niteliği taşımazlar.
Cumhuriyet ve demokrasinin birbirinden farklı iki şey olduğu konusunda bir diğer önemli örnek, demokrasinin beşiği sayılın Birleşik Krallığın, teorik olarak bakıldığında ve sadece “sembolik” bir anlamı da olsa, adından da anlaşılacağı üzere bir monarşi olmasıdır.
Ancak Birleşik Krallık, demokratik yönetimin bütün ilkelerini benimsemiş olan güçlü bir demokrasidir.
Sonuç ve Özet
Sonuç olarak ve özetleyerek söyleyecek olursak;
Cumhuriyet, devletin bir sultana ya da hanedana değil, halka dayandığı yönetim biçimidir.
Tarihsel süreç içerisinde “monarşi karşıtlığı” olarak ortaya çıkan Cumhuriyet kavramı, günümüzde monarşilerin neredeyse tamamen ortadan kalkmasıyla birlikte muğlaklaşmaya başlamış ve sıklıkla demokrasi kavramıyla eş anlamlı olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Bunun temel nedenlerinden biri, Cumhuriyet rejimlerinin kurulmasının, pek çok ülkede, demokrasinin önünü açan bir gelişme olmasıdır.
Ancak bir devletin cumhuriyet olması, onun her zaman bir demokrasi olduğu anlamına gelmez.
Konu hakkında daha ayrıntılı bilgi için:
http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/5975/Aydogan_KUTLU_Tez.pdf
http://www.anayasa.gen.tr/monarsi.pdf
https://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/6365/cumhuriyet-ve-demokrasi#.XhI-z0czZPY