Yurttaşlarına insan onuruna yakışan asgari bir yaşam düzeyini sağlamak, onların sosyal ve ekonomik refahını korumak ve iyileştirmek adına etkin rol ve sorumluluk alan devlete Sosyal Devlet, bu devlet anlayışına ise Sosyal Devlet anlayışı denir.
Sosyal devlet, toplumda sosyal ve ekonomik açıdan dezavantajlı konumda bulunan insanlar lehine müdahalelerde bulunur. Toplumsal eşitsizlikleri gidermek üzere önlemler alır.
Ancak sosyal devlet, sosyalist devlet demek değildir.
Çünkü sosyal devlet, kapitalist sistemi reddetmez.
Kapitalist sistem içerisinde kalarak, kapitalist sistemden kaynaklanan olumsuz koşulları törpülemek ve toplumun belli kesimlerinin ezilmesini önlemek amacıyla devletin müdahale etmesi gerektiğine inanır.
Sosyal devlet, toplumun dezavantajlı kesimlerine fırsat eşitliği sağlayacak önlemler alır. Fırsat eşitliği, bir bireyin içine doğduğu sosyo-ekonomik eşitsizlikleri azaltarak ona maddi ve manevi varlığını geliştirebileceği şans ve olanakları sağlamak demektir.
Batı dünyasında “refah devleti” olarak da adlandırılan sosyal devlet anlayışı, vatandaşlarını doğumdan ölüme kadar korumayı hedefleyen devlet anlayışıdır.
Bu anlayışa uygun olarak ortaya konan politikalara yani toplumsal eşitsizliği azaltmayı ve dezavantajlı grupları korumayı hedefleyen politikalar ise sosyal politika denir.
Sosyal devlete yönelik düzenlemeler, özellikle İkinci Dünya Savaşı’nın ardından yürürlüğe konan pek çok demokratik anayasaya girmiş ve böylece yaygınlık kazanmıştır.
Türkiye’de hem 1961 Anayasası hem de 1982 Anayasalarıyla sosyal devlet ilkesini tanımıştır. Dolayısıyla Türkiye bir sosyal devlettir. Anayasanın pek çok maddesinde sosyal devlet ilkesine atıf yapan düzenlemeler bulunmaktadır.
Örneğin 1982 Anayasası’nın 5. maddesi, “insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartların hazırlanmasını” devletin temel amaç ve görevleri arasında sayar.
İşsizlik maaşları, ücretsiz eğitim imkânları, dul – yaşlı aylıkları, çocuk esirgeme kurumu, öğrenci bursları, engelli ve yaşlı hizmetleri, ücretsiz sağlık hizmetleri gibi uygulamalar, sosyal devlet uygulamalarına ve araçlarına örnek olarak gösterilebilir.
Bunların yanı sıra vergi de oldukça önemli bir sosyal devlet aracıdır. Devlet vergi sayesinde, sosyal politikalarının finansmanını sağlar ve aynı zamanda doğrudan vergiler yoluyla zengin ve fakir arasındaki gelir uçurumunu azaltmaya çalışır.
Sosyal Devlet uygulamaları, özellikle İsveç, Norveç, Danimarka gibi İskandinav ülkeleri ile özdeşleşmiş olup, bu ülkeler dünyadaki en ileri sosyal devlet uygulamalarına sahiptir.