Sanayi 4.0 Nedir? Dördüncü Sanayi Devrimi ve Özellikleri

Sanayi 4.0 ya da Endüstri 4.0 kavramı yaşadığımız çağın üretim ve iş yapma süreçlerinde yaşanan dijital ve teknolojik dönüşümüne verilen isimdir. Sanayi 4.0 olarak adlandırılmasının nedeni, bu dönüşümün birçok düşünür tarafından dünyanın geçirdiği dördüncü sanayi devrimi ya da sanayi devriminin dördüncü aşaması olarak görülüyor ve yorumlanıyor oluşudur.

Dördüncü Sanayi Devrimi kavramını kullanan ilk isim, Dünya Ekonomik Forumunun kurucusu, Alman iktisatçı ve mühendis Klaus Scwab’dır. “Dördüncü Sanayi Devrimi” isimli bir kitap kaleme alan Schwab, bu dönemi, “fiziksel, dijital ve biyolojik alanlar arasındaki çizgiyi silikleştiren bir teknolojik devrim” olarak nitelendirmiştir.

Gerçekten de dördüncü sanayi devrimi, sanal zeka, makine öğrenimi (machine lerarning), nesnelerin interneti (Internet of things) , otonom araçlar, yüz tanıma sistemleri üç boyutlu yazıcılar, sosyal medya, blockchain ve sağlık alanındaki gelişmelerle kendini göstermiş; bu teknolojiler, insanların, şirketlerin ve hatta devletlerin üretim ve iş yapma biçimlerini köklü bir şekilde değiştirirek biyolojik, fiziksel ve dijital dünya arasındaki ayrımları iyiden iyiye silikleştirmeye başlamıştır.

Bu özellikleriyle Sanayi 4.0 tıpkı kendinden önceki sanayi devrimleri gibi insan yaşamında büyük bir dönüşümü başlatmıştır.

Şöyle ki, Britanya’da 1700’lü yıllarda ortaya çıkan ilk Sanayi Devrimi su ve buhar gücünün üretimde kullanılmasını sağlayan mekanik tezgahların ortaya çıkmasıyla başlamıştı. Böylece insanlık hayvan gücüne bağlı olmaktan kurtulmuştu. Yaklaşık yüzyıl sonra gelen ikinci sanayi devrimi ise önce elektriğin icadıyla başladı ve ardından gelen üretim bandı ve seri üretimle yani fordist üretim biçimiyle devam etti. Böylece kitlesel üretim mümkün hale geldi. 1970’lerde başlayan üçüncü sanayi devriminin başrolünde ise elektronik ve bilgisayar teknolojilerinde yaşanan gelişmeler sonucunda ortaya çıkan otomasyon teknolojileri yatmaktaydı.

Endüstri 4.0’da yaşanan bazı gelişmeler, üçüncü sanayi devrimindeki bilgisayar teknolojileri ve elektronik alanında yaşanan gelişmelerin bir uzantısı gibi görünse de, bu gelişmelerin hızı, ölçeği ve insan yaşamındaki etkileri yeni bir dönemin başlangıcı olarak kabul edildi.

Geçtiğimiz 250 yıl boyunca, buharlı motor, üretim bandı, bilgisayar ve internet gibi her biri tek başına bir devrim yaratan teknolojik gelişmeler insanlığa büyük ilerlemeler kaydettirseler de, bunların yarattığı değişim, günümüzdeki dördüncü sanayi devriminin yarattığı değişim kadar hızlı değildi.

Sanayi 4.0’la birlikte, sanal zekâ ve makine öğrenimiyle desteklenmiş akıllı ve otonom sistemler, daha etkili ve verimli üretim olanakları yarattı. Günümüzde birçok üretim sürecinde insan devreden çıkarken; üretimden pazara kadar olan tüm sistemler daha hızlı, esnek ve verimli bir hale gelmekte.

Nesnelerin interneti denen ve cihazların kendi kendilerini optimize edebildikleri, birbiriyle bilgi ve veri alışverişi yapabildikleri, her türlü araç gerece ve hatta insana entegre edilen sensör ve işleticilerle donatılmış, internet bağlantılı akıllı elektronik sistemler, Sanayi 4.0’ın getirdiği diğer önemli yenilikler.

Bu sistemler sayesinde, henüz başında olduğumuz Sanayi 4.0’ın gelecekte, insanlar tarafından yapılan pek çok işi ortadan kaldıracağı, bunun yerine daha az insan ve daha farklı yetenekler gerektiren iş imkanları doğuracağı düşünülmekte. Bu durumun işsizlik ve eşitsizlik gibi birtakım olumsuz sonuçları olabileceği tartışılmakta.

Ancak bununla birlikte, bu akıllı makinalar sayesinde üretim süresi, maliyetler, üretim için ihtiyaç duyulan enerji miktarının azalacağı ve bunun sonucunda üretim miktarı ve kalitesinin artacağı düşünülmekte.

ABD ve Çin’in öncülük ettiği Sanayi 4.0 rekabetinde nesnelerin birbirine bağlanma gücünü artıran yaygın ve hızlı internet altyapısı (5g teknolojisi gibi) ile makinaların öğrenme sürecini geliştiren büyük verinin (Big Data) toplanması kritik bir öneme sahiptir. Fakat bu teknolojik gereksinimlerin taşıdığı yüksek maliyetler sürecin daha yavaş ilerlemesine sebep olurken; büyük veri toplamanın özel hayatın ve kişisel verilerin gizliliğini zedelemek gibi olumsuz yanları da süreçle ilgili soru işaretleri doğurmaktadır. Özellikle az sayıdaki teknoloji şirketinin (Meta, Google gibi) büyük veri biriktirme ve işleme kabiliyetine sahip olduğu düşünülürse, bu sorun Endüstri 4.0’ın çözmesi gereken başat problemlerden biridir.