İran’ın Dini Yapısı
İran anayasasına göre resmi din İslam’dır.
Resmi mezhep ise Oniki İmam Şiiliğinin Caferi koludur.
Nüfusunun % 98’i Müslüman olan İran’ın % 90’ı Şii Müslümanlardan oluşmakta iken; % 8’lik paya sahip olan Sünni topluluklar, daha çok ülkenin sınır bölgelerinde dağınık ve küçük guruplar halinde yaşarlar.
İran’da Şii İslamın bu kadar güçlü olmasının en temel nedeni, İran’da 14. Yüzyılda kurulan Safevi hanedanlığının Şiiliği resmi devlet dini olarak kurumsallaştırmasıdır.
İran anayasasında Sünniliğin Hanefi ve Şafii mezhepleri tanınmış; bunların kendi dini eğitimlerini yapmalarına izin verilerek evlenme-boşanma ve miras gibi konularda kendi hukuklarını uygulamalarına izin verilmiştir.
İran’da Sünniler ve Şiiler etnik olarak da büyük oranda farklılık göstermektedir.
Beluciler, Türkmenler, Larlar, Tacikler-Talışlar ve Arapların bir kısmı ile Kürtlerin çoğunluğu Sünni’dir.
İran’da Sünni halkın yaşadığı bölgelerde, Kürtler arasında Nakşibendiyye ve Kadiriyye tarikatları oldukça etkilidir.
İran’da ayrıca, Asuri, Ermeni, Musevi ve Mecusi gibi gayrimüslim toplulukların yanı sıra Bahai (300 binden fazla) ve Yezidi ve Zerdüştlük gibi dini gruplar da bulunmaktadır.
İran Şeriatla yönetilen bir İslam devleti olmasına rağmen İran anayasası, dini azınlıkların dinlerini yaşamalarını koruma altına almıştır. Ancak buradan hareketle İran’da üst düzey bir dini özgürlük yaşandığını söylemek doğru olmaz.
Özellikle Bahailer, İran’da en fazla dini ayrımcılık yaşayan topluluktur.
Bahailerin üniversiteye girmek ve suç işlediklerinde avukat tutmak gibi en temel insani hakları İran tarafından kısıtlanmıştır.
İran’daki dini baskıya bir diğer örnek, bir Müslümanın başka bir dine geçmesinin yasak olmasıdır.
İran Milleti’nin Etnik Yapısı
Pek çok büyük devlet ve medeniyete ev sahipliği yapan ve tarihi göç yolları üzerinde kurulan İran, etnik ve dini yapı açısından oldukça kozmopolit bir ülkedir.
İran kökenli yani İrani etnik unsurlar toplam nüfusun yaklaşık % 65’ini meydana getirir. Bunlar arasında yer alan Fârisî asıllılar ise % 51’lik bir oran ile en büyük etnik kitleyi oluşturur. Farisiler genellikle Tahran, Isfahan, Meşhed, Yezd ve Şiraz şehirlerinde yaşamaktadır.
Nüfus bakımından ikinci sırada ise %20’lik bir nüfusla Türkler yer alır. İran Türkleri ülkenin kuzeybatısında ve Azerbaycan sınırına yakın şehirlerde toplanmış olup çoğunlukla Şii mezhebine mensuptur.
İran’daki üçüncü büyük etnik unsur ise Kürtlerdir. İran’ın yaklaşık yüzde onunu oluşturan Kürtler, ülkede genellikle kırsal bölgelerde yaşar ve çoğunlukla Sünni İslama mensuptur.
İran’da bu başat etnik unsurların dışında; az da olsa Beluciler, Larlar, Tacikler-Talışlar ve Araplar gibi etnik topluluklar da mevcuttur.