Günümüz Fransız siyasal sistemi incelendiğinde, Fransa’nın yönetim şeklinin uzun ve birçok değişik uygulamayı içeren son birkaç asırlık siyasal tecrübenin etkisiyle şekillendiği söylenebilir.
Bu bağlamda Fransa’da 1789 ihtilalinden bu yana yaşanmış on beş anayasal rejim olduğu belirtilmelidir. Fransa tarihindeki bu rejimler; mutlakıyet, anayasal monarşi, parlamenter cumhuriyet ve yarı başkanlık gibi çeşitli tiplerde ortaya çıkmıştır.
1789’dan günümüze çeşitli anayasal deneyimler yaşayan ülkede 1958 yılından bu yana 5. Cumhuriyet Anayasası yürürlüktedir. 5. Cumhuriyet Anayasası’na (1958) bakıldığında dikkati çeken özellikler olarak;
- güçler ayrılığının varlığı,
- güçlü bir yürütmenin tesisi ve
- adem-i merkeziyetçiliğe kayan bir üniter devlet yapılanmasının varlığı gösterilebilir.
İÇİNDEKİLER
FRANSA’DA YASAMA ORGANI
Fransa’da parlamento iki meclisli bir yapıyı ifade etmektedir. Bu yapılar; diğerine göre daha fazla yetkiyle donatılmış olan halk tarafından seçilen vekillerden müteşekkil Millet Meclisi ve daha çok yerel yönetimleri temsil eden Senato’dur.
Yasama organlarından ilki olan Millet Meclisi’ne seçilebilme yaşı 23, seçmen yaşı ise 18’dir.
Millet meclisi üyeleri genel oyla, tek adaylı, tek dereceli ve iki turlu çoğunluk esasına dayanan seçimlerle beş yıllık süre için seçilmektedir. Fransa’da yedek milletvekilliği uygulaması bulunmaktadır. Seçmenler, bir adaya oy verdiklerinde onun yedeğini de seçmiş olurlar.
Fransa’da bakanların milletvekilliği (aynı anda hem milletvekili hem bakan olunamaz.) düştüğünde ya da başka bir sebeple bir milletvekilinin koltuğu boşaldığında yedek milletvekili, onun yerini alır.
Seçimlerde bir adayın ilk turda seçilebilmesi için salt çoğunluğu elde etmesi gerekir. İlk turda bu şartı sağlayan aday çıkmazsa, ikinci tur seçimler yapılır. İkinci tura, birinci turda geçerli oyların %12,5’unu alan adaylar katılır ve herhangi bir çoğunluk ve baraj olmaksızın en fazla oyu alan aday seçilmiş sayılır.
Seçimlerin iki turlu çoğunluk sistemine göre yapılması siyasal aktörleri yakınlaşmaya, kaynaşmaya ve uzlaşmaya itmektedir.
Bu durumun müzakereci bir demokrasi anlayışını geliştirdiği söylenebilir.
Fransa’da milletvekilliği seçimleriyle ilgili olarak vurgulanması gereken önemli bir diğer nokta, seçimlerin dürüstlüğü ve açıklığını korumak amaçlı olarak seçim kampanyalarında kullanılan finansmanın sınırlandırılmasıdır.
Ayrıca adaylar seçimlerde %5 oy almaları halinde de yapmış oldukları seçim harcamalarının belli bir bölümünü hazineden alabilmektedir.
FRANSA’DA YARGI ORGANI
Fransa’da yasaların anayasaya uygunluğunu denetleyen makam Anayasa Konseyi’dir.
Cumhurbaşkanı, Senato ve Milli Meclis Başkanı’nın üçer üye atadığı anayasa komisyonunda üyelik dokuz yılla sınırlıdır. Ancak eski cumhurbaşkanları, yaşam boyu üye statüsünde Anayasa Konseyi’ne atanabilirler. Anayasa Konseyine başvuruda yetkili kişiler; cumhurbaşkanı, başbakan, parlamento başkanları, 60 Senatör veya milletvekilidir.
Fransa’da bir tür rasyonelleştirilmiş parlamentarizmden söz edilebilir.
Bu doğrultuda yürütme organı güçlendirilmek istenmiş ve bununla ilgili olarak bir yandan yasama alanındaki birçok yetki yürütmeye devredilerek parlamentonun yasama alanı daraltılırken; diğer yandan da yasamanın yürütmeyi denetleme gücü azaltılmıştır.
Fransa’da yasama alanının anayasa tarafından sınırlandığını belirtmekte fayda vardır. bu bağlamda Anayasa’da belirtilen alanlar dışında kalan konular yürütmenin tekelindedir ve yürütmenin düzenleme yetkisine girmektedir.
FRANSA’DA YÜRÜTME ORGANI
Fransa’da 1958’den itibaren güçlü bir yürütme yaratma düşüncesiyle hareket edilmiş, parlamentonun denetleme fonksiyonları oldukça azaltılmıştır. Yürütmenin asıl yetkili kanadı olan Cumhurbaşkanına karşı yasamanın bir denetleme mekanizması bulunmamaktadır.
Fransız siyasal sistemini diğer sistemlerden ayıran en belirgin özelliklerden biri de yürütmenin etkili kanadı olan cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesidir ki bu yüzden sistem yarı-başkanlık olarak adlandırılmaktadır.
Buna ek olarak, cumhurbaşkanının yanında bir başbakan ve kabinenin bulunması, cumhurbaşkanının parlamentoyu fesih yetkisinin bulunması ve cumhurbaşkanının elindeki referandum yetkisi sistemin belirleyici özellikleri olarak göze çarpmaktadır.
Fransa’da Cumhurbaşkanı en fazla iki dönem üst üste olmak üzere her bir dönemi beş yıl olan süreyle, iki turlu genel oy ve çoğunluk sistemine göre halk tarafından seçilmektedir.
İki dönem üst üste cumhurbaşkanlığı yapan bir kişi bir dönem ara verdikten sonra yeniden cumhurbaşkanlığına aday olabilmektedir.
Fransa’da Cumhurbaşkanı adayı olabilmek için seçilebilme yaş sınırı 23’tür. 23 yaşını dolduran ve seçim şartlarına haiz olan her Fransız vatandaşı, yerel veya merkezi yönetim organlarına seçimle gelmiş 500 kişinin önerisiyle ve Anayasa komisyonunun uygun bulmasıyla cumhurbaşkanı adayı olabilmektedir.
Tıpkı milletvekilliği seçimlerinde olduğu gibi Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de seçim kampanyaları ve bu kampanyaların finansmanı ile ilgili sıkı düzenlemeler vardır. Ayrıca yine %5’in üzerinde oy alan her aday seçim harcamalarının %50’sini hazineden alabilir.
Vatana ihanet dışında eylem ve işlemlerinden sorumlu tutulamayan Cumhurbaşkanı siyasal manada sorumsuzdur.
Cumhurbaşkanı parlamentodan geçen yasaları veto edebilir ancak bu geciktirici bir veto yetkisidir. Keza ikinci görüşme sonrasında değişmeden gelen yasayı kabul etmek zorundadır.
Cumhurbaşkanı’nın meclisi feshedebilmesi de önemli bir diğer yetkidir. Ancak bir meclis bir yıl içinde iki defa dağıtılamaz. Ayrıca cumhurbaşkanı anayasada kendisine tanınan olağanüstü yetkileri kullandığı sırada da meclisi feshedemez.
Yürütmenin iki kanadı olan hükümet ve cumhurbaşkanı arasındaki ilişkiler farklılık gösterebilmektedir. Millet meclisini oluşturan çoğunluğun durumuna göre başbakan ve cumhurbaşkanın ayrı partilerden olması durumu mümkündür.
Bu ihtimal zayıf gözükse de 5. Cumhuriyet tarihinde 3 kez gerçekleşmiştir. Somut olarak bu ihtimaller yaşanmadan önce yapılan olası yorumlar sistemin kilitleneceği ve kaotik bir ortam oluşacağı yönündeydi ancak sistem bu durumda da rüştünü ispatlayarak, işlevini sürdürmüştür.
FRANSA’DA SİYASAL PARTİLER
Fransa’daki siyasal partileri tek bir yapısal özellikle açıklamak zordur. Kimi partiler çok gevşek yapılı olabilirken kimileri de çok disiplinlidir.
Bu partilerin büyük bölümü kısa ömürlü ve esnek olmalarından dolayı her bir partinin birbiriyle tekrar birleşmesi, yeniden yapılanmaya gitmesi veya bir arada var olabilmesi mümkündür.
Özellikle sağ partilerin sıklıkla isim değiştirmesini, kapanıp açılmalarını görmek olağandır.
Genel bir tespit yapılacak olursak, ideolojik anlamda ve siyasi eğilimlerde bir tutarlılık olmasına rağmen sıklıkla siyasi partilerin kurulması ve siyasal hayattan çekilmesi Fransız siyasal partiler sisteminin bir gerçeğidir.