Bilimsel Araştırma Yöntemlerinin neler olduğunu inceleyeceğimiz bu yazıda, öncelikle Bilim Nedir? Bilimsel Yöntem Nedir? gibi sorulara cevap verrmek suretiyle bilime ilişkin temel hususları gözden geçireceğiz.
Bilim, yaşadığımız dünya ve evren hakkındaki “sistemli bilgi edinme çabamıza” verilen isimdir. Bilimin en önemli özelliği onun kanıtlanabilir ve tekrarlanabilir verilere dayanmak zorunda oluşudur. Çünkü ancak bu tarz bilgilerdir ki, “bilimsel araştırma yöntemleri” aracılığıyla elde edilebilirler. “Bilimsel Araştırma Yöntemleri” sayesinde, bilimsel bilgi, kişilerin “şahsi kanaatlerinden” ya da “önyargılarından” ayrılır.
Bilimi “sistemli bilgi edinme” çabası olarak tanımladıktan sonra şimdi “bilimsel yöntem” in ne olduğuna bakalım.
BİLİMSEL YÖNTEM NEDİR?
Bilimsel yöntemin önemli bir özelliği döngüsel olmasıdır.
Bu döngüsel niteliğe bağlı olarak bilimsel yöntem üç ayrı önemli süreci içerir. Bunların ikisi temel mantık süreçleri olan tümevarım ve tümdengelimdir. Üçüncüsü ise bunların doğal sonucu olan sınama sağlamadır.
Dolayısıyla öncelikle gözlemi yapılan olgulardan hareketle bu olgulara uygun bir hipotez geliştirilir. Daha sonra ortaya konan bu hipotezden yola çıkarak belirli durumlarda ne olabileceğine dair tahminler ortaya konur.
Son olarak ise olgular düzeyine geri dönülerek, bu tahminlerin doğruluğu sınanır.
Bilimsel araştırmanın amaçları şunlardır:
-Olayların betimlenmesi, olaylar arasındaki ilişkileri bulup çıkarma,
-Olayları anlama ve açıklama,
-Olayların önceden tahmini ve
-Olayların kontrolü.
BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ
Bilimsel yöntem sürecini işletirken kullanabileceğimiz çeşitli teknik ve yöntemler bulunur:
- Araştırma yöntemi araştırmanın amacını gerçekleştirebilmek için kullanılan genel yaklaşımdır.
- Araştırma tekniği ise, araştırma yönteminin gerçekleştirilebilmesi için kullanılan bilgi toplama aracıdır.
Bir yöntem çerçevesinde bir ya daha çok veri toplama tekniği kullanılabilir. Aşağıdaki dört adet bilimsel araştırma yöntemi verilerek bunların avantaj ve dezavantajları incelenmiştir.
1)Labarotuvar Deneyi
2)Alan Deneyi
3)Doğal Deney
4)Alan Araştırması
5)Survey
6)Arşiv Araştırması
Yöntemlerin yukarıdaki sıralanışı, aynı zamanda araştırma şartlarının araştırmacı tarafından kontrol edilebilme derecesini gösterir.
Laboratuvar deneyinde en çok kontrol, arşiv araştırmasında ise en az kontrol mümkündür.
Deney yönteminde, bağımsız değişken sebep, bağımlı değişken de sonuç olarak düşünülüp, ikisi arasında belirgin bir nedensel ilişki bulunur.
Bu nedensel ilişkinin mevcudiyetinden emin olabilmek için, bu sonucu başka bir faktörün değil de, araştırmacıların özellikle değiştirdiği bağımsız değişkenin meydana getirdiğini göstermek gerekir.
Bu durum en fazla laboratuvar yönteminde gerçekleşir. Bu yöntem en saf ortamı gerçekleştirebildiğinden, analitik kesinlik ve dolayısıyla da sayısal, istatiksel işlemlerin kesinliği bakımından en ileridir.
Ancak bu yönteminde çeşitli dezavantajları bulunur. En başta deneklerin beklentileri, önyargıları v.b. kişilik faktörleri sonuca etki edebilir.
Ayrıca deneklerin araştırmacının esas amacı hakkındaki doğru ya da yanlış fikirleri de davranışları etkileyebilir. Çeşitli etkenlerin tek tek çalışıldığı laboratuvar deneyinin sonuçlarından yola çıkarak pek çok etkenin karmaşık bir etkileşim halinde bulunduğu gerçek hayata genelleme yapmak zordur.
Laboratuvar deneyi yönteminin en önemli unsuru olan bağımsız değişkenin araştırmacı tarafından sistemli bir şekilde değiştirilmesi ve ayarlanması alan deneyi için de söz konusudur.
Alan deneyi bu bakımdan laboratuvar deneyine benzerken, doğal deneyden ayrılır. Ayrıca çalışan, sonuçlara yani bağımlı değişkene etki edebilecek diğer etkenlerin kontrolü de ikinci bir önemli husustur.
Alan deneyi yönteminin avantajları şunlardır:
a) Bağımsız değişkenin araştırmacı tarafında ayarlanabilmesi, alan deneyinde etkin bir kontrole imkan sağlar.
b) Alan deneyindeki bulgular gerçek hayata uygulanabilir, çünkü araştırma zaten gerçek hayatta yapılmaktadır.
c) Alan deneyi, özellikle sosyal değişme, sosyal etkileme, propaganda vb. laboratuvarlardan incelenmesi zor olan konuların çalışılması için çok uygun bir yöntemdir.
Alan deneyi yönteminin sakıncaları ise,
a) Laboratuvar deneyinde gerçekleştirilebilecek ayrıntılı ve kesin analize neden-sonuç ilişkisine ulaşmak çok güçtür. Çünkü, alan ortamında araştırmacı gerekli kontrollerin hepsini yapma olanağına sahip değildir.
b) Araştırmacının alanda çeşitli etkenleri ayarlaması, çalışılan deneklerde tepki uyandırarak, incelenen davranışı etkileyebilir.
Bir diğer yöntem olan Doğal deneyde ise, araştırmacı kendiliğinden olan bir değişmenin (bağımsız değişkenin) sonucunu (bağımlı değişken) inceler, yani burada araştırmacı, doğal bir değişmeden ya da olgudan faydalanarak onu bağımsız değişken olarak kullanır.
Doğal deney yöntemi, deney yönteminin hemen bütün avantajlarını paylaşmakla birlikte, olayın kendiliğinden bir olayı çalışması avantaj olduğu gibi dezavantajları da olan bir durumdur.
Araştırmacı olayın değişik şekillerini veya alternatiflerini etkilerini inceleyemez. Çünkü bunları sistemli bir şekilde ayarlama olanağının bulunmaması nedensel çıkarımları zayıflatır.
Son olarak araştırmacının bazı durumlarda gruba katılması gerekir. Bu ise bir yanlılık sorununa yol açabilir.
Bir diğer yöntem olan alan araştırmasında, küçük bir toplum ya da grubun sosyal yapısı tüm yönleriyle anlaşılmaya çalışılır.
Amacı gözlemi yapılan olayın sürecinin anlaşılmasıdır.
Alan araştırması derinlemesine fakat dar kapsamlı bir araştırma yöntemidir. Bu da alan araştırmasının en önemli avantajlarından biridir.
Diğer önemli avantajlar ise, alan araştırmasının gerçek hayata uygulanabilecek hipotezlerin geliştirilmesini sağlaması toplumun tüm yanlarıyla çalışmak istediğinde alternatif bir yöntemin olmamasıdır.
Alan araştırmasının dezavantajları, hipotez sınamaya pek elverişli bir yöntem olmaması, sayısal çalışma olanağının kısıtlı olması, nedensel ilişkilerin yönünü saptama güçlüğü vardır.
Gözlemcinin çalıştığı toplumun içinde bulunması araştırmaya bir yanlılık getirebilir. Gözlenen kişiler gözlendiklerini fark ettiklerinde, davranışlar doğallığını yitirebilir.
Son yöntem olan, survey yöntemindeki en önemli nokta, seçilen örneklemin, genellemeler yapılması istenilen nüfusu gerçekten temsil etmesidir.
İyi bir örnekleme yöntemiyle, nisbeten az sayıda kimseye sorular sorularak büyük bir nüfusun özellikleri hakkında bilgi toplanabilir. Başka bir değişle survey yönteminin araştırma sonuçlarından genelleme yapma olanağı vardır.
Survey yönteminin sakıncaları ise, örneklemin nasıl oluşturulacağını özellikle büyük nüfusu kapsayan araştırmalarda sorun teşkil eder. Büyük örneklemelerde çok zamana ve paraya ihtiyaç vardır. Surveyler geniş kapsamlı fakat derinlemesine olmayan bilgi sunar.
Çalışılan kimselerde tepki yaratan bir yöntemdir, kişilerin verdikleri cevaplar çeşitli etkenlerden etkilenebilir.
Sonuç olarak, araştırma yaparken üstünde en çok durulması gereken konu, araştırma amacının açıkça saptanması ve bu amaca uygun yöntemin uygulanmasıdır.