2. Meşrutiyet, Padişah II. Abdülhamit tarafından 23 Temmuz 1908’de ilan edildi.
Abdülhamit’in I. Meşrutiyet‘i takip eden istibdat yönetimi meşrutiyet fikrini savunacak güçlü bir cemiyetin yani İttihat ve Terakki Cemiyeti‘nin kurulup, gelişmesine kadar sürdü.
II. Abdülhamit; yurdun çeşitli yerlerinde ortaya çıkan ayaklanmalar, dış müdahaleler, memur ve subay maaşlarının düzenli ödenmemesi gibi faktörlerin yaratmış olduğu genel memnuniyetsizlik ortamında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ve bu cemiyete bağlı genç subayların baskısına karşı koyamayarak meşrutiyeti ilan etmeye mecbur kaldı.
Meşrutiyet’in ilan edilmesine etkili olan en önemli dış faktör ise İngiliz Kralı VII. Edward ile Rus Çarı II. Nikola arasında 8-9 Haziran 1908 tarihinde gerçekleşen Reval Görüşmeleri’ydi. İngilizlerin ve Rusların Osmanlı’yı paylaşmak konusunda anlaştıkları düşünen İttihat ve Terakki, bir an önce yönetime el koyarak ülkeyi kurtarmak niyetindeydi.
Meşrutiyet’in ilanı tüm ülkede sevinç gösterileriyle karşılanmış, meşrutiyetle bütün dertlerinin sona ereceğine inanan çeşitli imparatorluk unsurları arasında geçici bir yakınlaşma sağlanmıştı.
Hafiyelerden ve jurnallenerek sürülme korkusundan kurtulmanın yanı sıra, sansürün kaldırılması ve basın serbestliği sağlanması, kamuoyunda bir hürriyet ve güven havası doğurmuştu.
II Meşrutiyet, demokrasi tarihimiz açısından değerlendirildiğinde, onun birincisine oranla çok daha ileri bir aşama olduğunu söyleyebiliriz.
Bunun en temel nedeni, 1909 ve 1911 yıllarında Kanun-i Esasi’de yapılan değişikliklerle padişahın yetkilerinin önemli ölçüde sınırlandırılmasıdır.
Yapılan anayasa değişiklikleriyle;
- Padişahın yurt dışına sürgün etme yetkisi kaldırılmış,
- Hükümet üyelerinin sadrazam tarafından seçilmesi ve üyelerinin padişaha karşı değil meclise karşı sorumlu olmaları,
- Uluslararası antlaşmaların meclis tarafından onaylanması hükme bağlanmıştır.
Ayrıca padişahın Meclis-i Mebusan’ı feshetme yetkisi de kısıtlanmıştır. Padişahın Meclis-i Mebusan’ı kapatabilmesi için ayan meclisinin onayını alması, üç ay içinde seçimlerin yenilenip, meclisin toplanması şart koşulmuştur.
II. Meşrutiyet’in siyasal açıdan da önemli sonuçları vardır.
Tarihimizde ilk siyasi partiler de bu dönemde kurulmuştur. İttihat ve Terakki Fırkası, Ahrar (Hürler) Fırkası, Hürriyet ve İtilâf Fırkası, bu partilerin en önemlileridir.
Dolayısıyla halk kitlelerinin siyasetle tanışması, hükümetlerin icraatlarına tepki gösteren bir kamuoyunun oluşması, II. Meşrutiyetin eseridir. Ayrıca kadınlara siyasal haklar tanınması da yine bu dönemde tartışılmıştır.
Böylece Il. Meşrutiyet yılları kısa süreli de olsa, hatta kimi zaman hükümet darbesi ve suikast gibi olaylara da sahne olsa, hür basın ve siyasi partilerin varlığı sebebiyle özgürlükçü ve çoğulcu bir demokratik parlamenter sistemin ilk deneyimlerinin yaşandığı bir dönem olarak tarihimize geçmiştir.