2. Mahmut Dönemi Islahatları Kısaca Nelerdir?

İkinci Mahmut, 3. Selim’in ardından tahta çıkmıştır. 30. Osmanlı Padişahı olup babası Sultan 1. Abdülhamit’tir. 1808’de tahta çıkan II. Mahmut, 1839’daki ölümüne dek yaklaşık 31 yıl tahtta kalmıştır.

 

Bir yeniçeri isyanı sırasında Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa’nın yardımlarıyla tahta çıkabilen İkinci Mahmut, tahta geçince Alemdar Mustafa Paşa’nın desteğine karşılık olarak ayanlarla Sened-i İttifak anlaşmasını imzalamak zorunda kalmış ve ayanların varlığını tanımıştır. Ayrıca Alemdar Mustafa Paşa’yı da kendine vezir-i azâm yapmıştır.

 

İkinci Mahmut’un tahtta kalıcı olabilmek adına ayanların varlığını tanıyan Sened-i İttifak’ı imzalamak zorunda kalması, tahta çıktığı dönemde merkezî otoritenin ne kadar zayıf olduğunun önemli bir göstergesidir.

Bu durum karşısında II. Mahmut, devlet otoritesini sağlamlaştırabilmek ve güçlendirebilmek adına birtakım askerî ve idarî ıslahatlara girişmiştir.

 

II. Mahmut’un gerçekleştirdiği bu önemli ıslahatları maddeler halinde sıralayacak olursak;

 

Sekban-ı Cedid ve Eşkinci adında askeri teşkilatlar kurmuş, ancak bunlar Yeniçeri İsyanları sonucunda ortadan kalkınca, artık Osmanlı Devleti için kanayan bir yara haline gelmiş olan Yeniçeri Ocağını 16 Haziran 1826 tarihinde kesin olarak kaldırmıştır. Tarihe “Vak’a-i Hayrîye” yani “Hayırlı Olay” olarak geçen bu gelişmenin ardından “Asakîr-i Mansûre-i Muhammedîye”yani “Muhammed’in Kahraman Askerleri” adı verilen yeni bir askerî teşkilat oluşturmuştur.

 

3 Mart 1829’da çıkarttığı Kıyafet Kanunu’yla (3 Mart 1829) devlet memurlarının kavuk, sarık, şalvar ve çarık giymelerini yasaklamış, bunların yerine fes, pantolon, ceket giyilmesini emretmiştir. Ayrıca portresini devlet kurumlarına astırmıştır.

 

1831 yılında sadece erkeklerin dâhil olduğu bir nüfus sayımı yaptırmıştır. Osmanlı tarihinin ilk nüfus sayımı olan bu sayım sayesinde II. Mahmut,yeni kurmuş olduğu ordunun devamını sağlayacak olan nüfus durumunu öğrenmiştir.

 

İlk resmî gazete olan Takvim-i Vekâyi bu dönemde basılmaya başlanmıştır (1 Kasım 1831).

 

Avrupa’daki hükümet düzeni benimsenerek “divân” teşkilatı kaldırılmış, yerine nazırlık teşkilatı yani bakanlıklar kurulmuştur. Sadrazamlık makamı “Başvekalet” Sadrazam ise “Başvekil” olarak isimlendirilmiştir.

 

Aynı zamanda yüksek mahkeme görevini de üstlenmiş olan Divan kaldırıldığı için, yüksek mahkeme görevini ifa etmek üzere bugünkü Yargıtay’ın temeli sayılan “Meclis-î Valâyı Ahkâm-ı Adliye” kurulmuştur.

 

Ayrıca memurların terfi ve yargılanmasıyla uğraşmak üzere bugünkü Danıştay’ın temeli sayılan “Dârü’ş Şurây-ı Bâb-ı Âli” ve askerî konuları görüşmekle görevli “Dâr-ı Şurâ-yı Askerî” de yine bu dönemde kurulmuştur.

 

Müsadere yani ölen ya da azledilen devlet memurlarının mallarına el konması usulü kaldırılmıştır.

 

Medreselerin yanında Avrupa tarzı eğitim veren yeni okullar açılmış ve Avrupa’ya öğrenciler gönderilmiştir.

 

İlköğretim İstanbul’da zorunlu ve parasız hale getirilmiş, Rüştiyeler yani ortaokullar ve “Mekteb-i Maarif-i Adliye” ile “Mekteb-i Ulûm-u Edebiye” isimli liseler kurulmuştur.

 

“Harbiye” ve “Tıbbiye” gibi yükseköğretim kurumları da bu dönemde açılmış, bu okullar da okutulmak üzere yabancı dildeki eserler Osmanlıca’ya çevrilmiştir.

Bu gelişmelerin yanı sıra,

 

  • Posta Teşkilâtı’nın kurulması,
  • Karantina uygulaması,
  • Yerli malı kullanımının özendirilmesi,
  • Yalova’da kumaş fabrikası kurulması,
  • Pasaport uygulamasının başlaması gibi gelişmeler de II. Mahmut döneminde gerçekleşen önemli ıslahatlardır.

 

2. Mahmut, ortaya koymuş olduğu bu ıslahatlarla Osmanlı tarihinin en önemli reformcularından biri, hatta ilk geniş çaplı reformlara imza atması nedeniyle en önemlisidir.

 

Bu ıslahatları tam olarak özümseyemeyen halk ondan “gavur sultan” diye bahsederken; bazı aydınlar Rus tarihinin büyük reformcusu Büyük Petro’ya atıfla, onun için “Türklerin Deli Petro’su” tabirini kullanmışlardır.

One Response

  1. ibrahim Aralık 7, 2022

Görüş ve Önerileriniz İçin